Waarom ben je gevlucht? Een vraag uit interesse, welgemeend. Makkelijk gesteld ook. Maar de Vietnamese Uyên Lu weet uit ervaring hoe moeilijk hij te beantwoorden is. ‘Zeker als je net in Nederland bent. Je taal is nog niet goed. Je bent al blij als je in de supermarkt iets kunt kopen. En als je gaat vertellen, brengt het je terug naar die tijd en alle mensen die je achter hebt gelaten.’
Nee, vraag liever ‘hoe’, zegt Lu. ‘Hoe’ schept meer mogelijkheden om te beantwoorden dan waarom. Hoe voel je je? Hoe is het gegaan? Het is een van de tips die Lu het publiek meegeeft op 29 november in het centrum van Initiatives of Change in Den Haag. De avond wordt georganiseerd in aanloop naar zeventig jarige jubileum van de Universele Verklaring van de Mensenrechten van de Verenigde Naties. Een moment om stil te staan bij het belang van mensenrechten.
Vrijheid herwonnen
Tijdens de avond met heerlijke zelfgemaakte Vietnamese en Syrische hapjes vertelt Lu aan zo’n vijftig aanwezigen over haar ervaringen. Afgelopen jaren werkte ze aan het boek Verborgen veerkracht, dat haar eigen antwoord geeft op de vraag: ‘waarom ben je gevlucht’. Een antwoord dat komt in de vorm van haar levensverhaal. Een verhaal dat gaat over het herwinnen van vrijheid. Niet alleen letterlijk, door uit haar land te vluchten. Ook geestelijk, door trauma’s te verwerken. Nu zet ze zich in voor de vrijheid van anderen. Of dat nu onterecht ter dood veroordeelden in Vietnam zijn, of Nederlandse oorlogsveteranen die door hun trauma´s gevangen worden gehouden.
Slaapliedjes
Als een van de honderdduizenden Vietnamezen ontvluchtte Lu, dan 16 jaar oud, in 1980 met haar zus de communistische dictatuur. Hun derde poging slaagt en ze worden opgepikt door een Nederlands schip dat hen naar Singapore brengt. Vandaar reizen ze per vliegtuig naar Nederland. Tijdens de avond is een andere Vietnamees aanwezig die op hetzelfde schip zat. Ook haar man, Thuan, reisde met hetzelfde schip naar Singapore.
Ondanks dat ze opgroeide in tijden van oorlog en gevaar, heeft Lu goede herinneringen aan haar vroege jeugd. Dit blijkt uit een animatiefilmpje dat ze deze avond laat zien, van radiomaker Stef Visjager en tekenaar Nina Markus, die ook aanwezig zijn op de Amaliastraat. In het filmpje zingt Lu een slaapliedje van haar moeder dat ze vroeger vaak hoorde bij het slapen gaan. ´Hoe zijn mijn ouders er in geslaagd ons toch een veilig gevoel te geven? Volgens een musicoloog die ik sprak komt het doordat de zachte en lieve melodie van het slaapliedje een rustgevende werking heeft.’
Verhaal vertellen
Een Syrische vrouw wil graag weten wanneer Lu haar verhaal zonder emotie kon vertellen. Ze vluchtte zelf naar Nederland en herkent veel van wat Lu vertelt. ‘Als ik mijn eigen verhaal vertel, voel ik altijd veel stress.’ Lu: ‘Ik voel nog steeds emotie. Maar het wordt wel steeds minder. Ik heb altijd het idee gehad dat ik moet blijven vertellen.’
Op de middelbare school in Nederland volgde Lu het vak geschiedenis. Haar leraar vroeg haar of ze haar verhaal voor de klas wilde vertellen. ‘Ik wilde het wel graag doen, maar durfde het uiteindelijk toch niet aan. Tijdens de 50-jarige reünie dit jaar heb ik mijn boek aan de leraar gegeven. Ik zei: wat ik toen niet kon vertellen, staat nu in dit boek.’
Oorlogsveteranen
Na een succesvolle carrière in het bedrijfsleven, gooide Lu een aantal jaar geleden het roer om en volgde een studie psychosociale therapie. In 2014 richtte ze de stichting De Veerkracht op voor mensen met een oorlogstrauma zoals veteranen die op vredes- of oorlogsmissies zijn geweest . Ze komen uit Libanon, Cambodja, Bosnië, Afghanistan. Sommigen hebben een erkende post traumatische stressstoornis, anderen niet. Maar allemaal hebben ze veel geleden.
‘Ze hebben vaak het hele behandelingstraject doorlopen, zijn uitbehandeld in de reguliere zorg, maar voelen zich niet beter. Ze kunnen niet meer aan het werk gaan maar hebben thuis ook weinig te doen. Met stichting De Veerkracht proberen we hun en hun gezin op te vangen en zinvolle werkomgeving voor hen te creëren.’
Velen hebben hun verhalen niet aan hun vrouw en kinderen verteld, zegt ze. ‘Ze schamen zich voor hun daden, omdat die niet in overeenstemming zijn met hun eigen normen of ze willen het thuisfront het leed besparen. Maar als je die verhalen binnen houdt, blijft het een trauma en het wordt groter naarmate ze ouder worden. Ze hoeven niet hun hele leven gestraft te worden.’
Toen ze hoorde over het schrijfproject ‘Levensverhaal’ van Humanitas, nam ze dan ook gelijk contact op met deze stichting. Met haar eigen schrijfproject, hoopt ze uiteindelijk hen ook aan het schrijven te kunnen helpen. ‘Het was mijn bedoeling om de veteranen te helpen hun eigen levensverhaal op papier toe te vertrouwen.’ De schrijfcoach van Humanitas stelde haar voor het eerst zelf uit te proberen om ervaring op te doen. Dit sloot aan bij iets dat ze tijdens haar studie psychosociale therapie al leerde: je moet eerst jezelf helpen, voor je anderen kunt helpen.
Helend proces
Uiteindelijk werkte Lu twee jaar aan haar levensverhaal. ‘Het was een helend proces. Ik zette eerst heel veel op papier, ook alle frustratie en woede. Daarna ben ik gaan nadenken: wat heeft dit alles me opgeleverd? Ik heb heel veel geschrapt. Het is goed dat het een keer op papier heeft gestaan, nu ben ik er van af. Maar niet iedereen hoeft het te lezen.’
Lu had continu een vrijwilliger van Humanitas als schrijfcoach naast zich zitten tijdens het schrijven. Die bracht thee, koekjes, zakdoekjes. ‘Anders had ik het niet gered. Want alles wat je schrijft herbeleef je. Dan zit je weer tussen de piraten, maar vijf minuten later moet je op de fiets kunnen stappen en boodschappen doen.’
Naast haar werk in Nederland zet Lu zich ook in voor de mensenrechten in Vietnam met de door haar in 2016 opgerichte Stichting Vietnam Human Rights Foundation. Via onder andere emailacties en petities heeft de stichting een aantal successen geboekt: ze hebben voor twee mensen de doodstraf kunnen voorkomen en samen met andere mensenrechtenorganisaties een kritische blogger vrij kunnen krijgen. ‘Mensen zijn vaak sceptisch. De mensenrechtensituatie in Vietnam is zo slecht. Ze vragen zich af of het wel zin heeft wat ik doe. Maar ik heb geleerd het bij mezelf te houden: ik doe wat ik kan.’
Irene de Pous.