Initiatives of Change wil een bijdrage leveren aan vrede door groepen bij elkaar te brengen die elkaar niet vanzelfsprekend treffen. Met het programma ‘Geloven in Mensenrechten’ (2021-2023) en het project de ‘Mensenrechten Karavaan’ (2023), vragen we aan allerlei organisaties en hun achterbannen na te denken over wat mensenrechten in hun dagelijks leven betekenen. Op 10 december vieren we 75 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (URVM) in de Grote Kerk van Den Haag. In drie artikelen, waarvan dit het eerste is, gaan we in op het ontstaan van mensenrechten, de rol van levensbeschouwingen en hoe mensenrechten ons willen aanzetten tot gerichte actie dichtbij huis.
Impact én kritiek
De UVRM kent meer vertalingen dan de Bijbel. Het is de belangrijkste tekst over hoe wij mondiaal en lokaal goed met elkaar kunnen samenleven. De UVRM ligt ten grondslag aan meer dan tweehonderd mensenrechtenovereenkomsten en verdragen. Bovendien inspireert het idee van mensenrechten een wereldwijde sociale beweging. Het is dé inspiratiebron voor talloze organisaties zoals Human Rights Watch, Amnesty International en van vele mensenrechtenactivisten.
Anno 2023 zitten de mensenrechten, volgens critici, in het slop. In ieder geval hun reputatie. De URVM zou te westers, te seculier en te individualistisch zijn. Echter, deze kritiek doet geen recht aan de morele intenties van de samenstellers en de enorme impact van de UVRM, toen en nu. Natuurlijk nemen we deze kritiek serieus. De dialoog over het kolonialisme, de rol van niet-westerse culturen en religies, en het belang van collectieve verantwoordelijkheden ten opzichte van individuele claim-rechten, bijvoorbeeld, is in afgelopen 75 jaar nooit opgehouden. Over rechten van minderheden, over migratie en rechten voor de natuur is het laatste woord ook nog niet gezegd. En toch was de UVRM haar tijd ver vooruit.
Voortgaande dialoog over mensenrechten
De UVRM kwam in 1948 tot stand dankzij een bijzondere interculturele dialoog onder de pragmatische en verbindende leiding van Eleanor Roosevelt. Haar mensenrechten revolutie moest een constructieve beweging worden van onderop. ‘Zonder onze gezamenlijke actie om mensenrechten dichtbij huis te verbeteren, zullen we tevergeefs zoeken naar vooruitgang in de grote wereld’, meende First Lady Roosevelt. Haar echtgenoot president Franklin Roosevelt had in 1941 al de vier fundamentele vrijheden geformuleerd: vrijwaring van gebrek en van vrees, vrijheid van godsdienst en van meningsuiting. Als Amerikaanse politica en netwerker bracht Eleanor Roosevelt net na de Holocaust een Frans-joodse geleerde, een Chinese diplomaat, een Libanese moraalfilosoof, een Russische stalinist, een Indiaas lid van de hoogste kaste, een Nederlandse franciscaan, en vele anderen bij elkaar.
Ook tientallen denkers waaronder Mahatma Gandhi en Aldous Huxley, de pacifistische schrijver van Brave New World, deelden hun inzichten. Vertegenwoordigers van bijna zestig landen zoals Chili, India, Pakistan, Saoedi-Arabië, de USSR (Rusland) en Australië deden voorstellen voor de tekst en veranderden die. Op 10 december 1948 stemde geen enkel land tegen de UVRM. Zeven landen onthielden zich om politieke en religieuze redenen van stemming waarvan vijf uit het voormalige Oostblok, Zuid-Afrika en Saoedi-Arabië. De dialoog over hoe universeel, universele mensenrechten zijn, gaat nog steeds door.
Mensenrechten als moreel cement
De VN-Commissie Mensenrechten zou volgens Roosevelt een korte educatieve tekst over menselijke waardigheid en het recht op respect schrijven. Geen ingewikkeld juridisch document maar een tekst van nog geen 1800 woorden die de gewone vrouw en man aan de keukentafel zouden raken in hun dagelijks leven. Het was volgens Roosevelt beter te starten met een tekst die vooral een moreel beroep op gewone mensen deed. Ieder lid van de menselijke familie, wie ook, waar ook, met welke wereldvisie dan ook, zou zich erin moeten herkennen. De UVRM gaat dus niet sec over de rechten, maar over de zin en de betekenis van deze, vooral ethische, uitspraken. Internationale rechtsgeleerden in New York, Genève en in het Vredespaleis in Den Haag lijken het idee van mensenrechten inmiddels te hebben gekaapt. Het wordt tijd dat we ons realiseren dat mensenrechten ons allemaal aangaan.
De hele inleiding van de UVRM is gewijd aan het waarom van de mensenrechten. In die uitgangspunten gaat het net als in de eerste paragraaf van het VN-Handvest over ‘geloven in mensenrechten’. Het recht om je als waardig, volledig vrij persoon te ontwikkelen, dat is de kern. Lees het maar na in Artikel 22, 26 en 29, over het tot-je-recht-komen in letterlijke en figuurlijke zin. De samenstellers verklaarden dat mensenrechten het moreel cement zijn van wat alle mensen samenbindt. Na de verschrikkingen van de nazi’s kon de menselijke familie een pluralistische moderne samenleving opbouwen, gebaseerd op de gezamenlijke grond van de waarden die aan de mensenrechten voorafgaan.
Mensenrechtencultuur
Dat prachtige vergezicht van de samenstellers van de UVRM spreekt precies 75 jaar later dus niet meer zo vanzelf. Er zijn dit jaar geen nieuwe boektitels verschenen ter gelegenheid van deze verjaardag. De media berichten er nog nauwelijks over. Daarom willen we als Initiatives of Change extra aandacht geven aan de voortgaande dialoog over wat mensenrechten betekenen. Dat doen we eerst maar eens in de stad van Vrede en Recht. We zijn op zoek naar een mensenrechtencultuur. Samen met diverse organisaties zoeken we naar de overtuigingen, waarden en principes die aan een mensenrechten ten grondslag liggen: vrijheid, respect, vertrouwen, verzoening, vergeving en veerkracht. Roept u maar.
Mensenrechten Karavaan
Hoe raken jouw mensenrechten en die van de ander elkaar in ons dagelijks leven? Met die vraag startte Initiatives of Change samen met Stichting Dialoog in Den Haag de ‘Mensenrechten Karavaan’. We kwamen in de synagoge, bij Brahma Kumaris en de mandir (Hindoe tempel) om te spreken over wat vrijheid ten diepste betekent. Bij het Nederlands Helsinki Comité, Human Security Collective en Peace & Justice verkenden we de vraag ‘wat is een mensenrechtencultuur?’. In de Kloosterkerk hebben we gesproken over hoe het recht op arbeid ons allen raakt.
Intussen beweegt de Mensenrechten Karavaan zich richting 10 december 2023, een dag waarop we in de Grote Kerk van Den Haag 75 jaar UVRM vieren. Om te benadrukken wat ons bindt: een cultuur van mensenrechten. Over hoe ik en de ander, over hoe wij volledig tot ons recht kunnen komen. Waarom? Omdat, zoals Amnesty het populair beschrijft in ‘Art 1, Iedereen wordt vrij en met gelijke rechten in waardigheid geboren, Discriminatie is niet alleen ‘not done’, het is verboden’ (Mensenrechten in de pocket, Amnesty International).
Geloven in Mensenrechten, dus, omdat je er met je (juridische) verstand alleen niet altijd bij kunt. Over die verhouding van religies, levensbeschouwingen en mensenrechten gaat het in het volgende artikel.
Willem Jansen.