Ons land en de wereld heeft een groot verlies geleden door het plotseling overlijden van professor dr. Nasr Abu Zayd, de Egyptische geleerde die sinds 1995 in Nederland woonde en werkte.
Een virus, opgelopen in Indonesië, werd hem fataal. Hij overleed op 5 juli een paar dagen voor zijn 67ste verjaardag in een ziekenhuis in Caïro en is de dag daarop in zijn geboortedorp in Egypte begraven. Zijn echtgenote Ebtehal Younes, met wie hij indertijd naar Nederland kwam, was bij hem.
Abu Zayd week uit naar Nederland nadat een rechtbank in Egypte zijn huwelijk met Ebtehal ongeldig had verklaard. Abu Zayd ondervond sterke oppositie vanwege zijn opvatting dat je de teksten in de Koran in hun historische context moet lezen. Hij ging als hoogleraar werken voor de universiteit van Leiden en later ook voor de universiteit van de humanistiek in Utrecht. Twee jaar geleden ging hij met emeritaat Leiden en deze maand zou hij met een symposium afscheid nemen in Utrecht.
Hij zei vaak dat hij eigenlijk liever in de veilige omgeving van de academische wereld was gebleven, maar het lot dwong hem zich te begeven in het publieke domein. Hij ontwikkelde een sterke innerlijke overtuiging om zijn mede moslims deelgenoot te maken van zijn denken. Hij wilde dat mensen begrepen dat als je de teksten in de Koran in hun historische context leest, er ruimte ontstaat om hun betekenis voor onze huidige tijd te ontdekken. Belangrijk is de kracht van deze teksten voor een andere tijd dan wanneer ze geschreven waren. Op die manier is er ook ruimte voor menselijke innovaties als democratie en mensenrechten.
Abu Zayd wilde niet dat mensen hem napraatten. Hij daagde mensen uit zelfstandige kritische denkers te worden. Daartoe reisde hij onvermoeibaar de wereld rond om colleges en lezingen te geven waar hij werd uitgenodigd. Daartoe was hij ook in deze zomer weer in Indonesië, een land waar hij grote overtuiging voor had.
Nasr Abu Zayd was een vriend van Initiatives of Change. Met zijn ruime denktrant droeg hij bij aan conferenties in Caux en in Nederland. Tijdens een conferentie van Agenda voor Verzoening in Caux in 2007 sprak hij over de betekenis van religie voor de individuele mens en voor de menselijke gemeenschap. En in januari 2008 sprak hij in het centrum van Initiatives of Change in Den Haag over ‘Islam en de vrijheid om na te denken’. Dit was tijdens een impromptu bijeenkomst na een mislukt bezoek aan Indonesië. Hij stond niet lang stil bij het feit dat hij er op dat moment niet welkom was. Hij maakte daarentegen de vele aanwezigen deelgenoot van zijn overtuiging voor dit land met de grootste moslim bevolking ter wereld. Daarna is hij er in geslaagd iedere zomer Indonesië te bezoeken en colleges te geven, tot deze zomer aan toe.
Zijn heengaan betekent een groot verlies voor allen die met hem geloofden dat het mogelijk is verschillen te overbruggen door terug te keren naar de simpele bron van je geloof en overtuiging. Zijn vrijheid van denken was verfrissend, omdat het zoveel perspectief gaf. Laten we hopen dat hij door de vele boeken die hij geschreven heeft doorgaat mensen te inspireren dezelfde vrijheid te claimen.
Hennie de Pous-de Jonge