Acre 3 november 1933- Utrecht 6 september 2017
Op 6 september 2017 overleed imam en levenslange bruggenbouwer Hamzeh Zeid Kailani. De uitvaartplechtigheid op 20 september in Utrecht paste helemaal bij waar hij zich zijn leven lang voor had ingezet: een harmonieus samengaan van verschillende culturen.
In het eerste deel werd een beeld van het leven van Kailani geschetst door verschillende vrienden en zijn dochter Arab, die overgekomen was uit Ramallah. Het driejarig zoontje van de in Nederland wonende dochter Tamara stak de kaars aan.
Wieger Rozema, die samen met Kailani betrokken was bij de oprichting van de Interkerkelijke Stichting Kerken en Buitenlanders , vertelde over het vele dat ze samen hadden meegemaakt. Rozema had er, met zijn vrouw Paulien, voor geijverd dat Kailani voor zijn verdiensten een koninklijke onderscheiding kreeg. (De foto hierboven is bij die gelegenheid gemaakt. Naast Kailani zijn dochters Tamara en Arab.) Het lintje lag naast een mooie foto op de kist.
Aad Burger, voormalig gemeenteraadslid van Utrecht en werkzaam geweest bij de stichting Initiatives of Change, gaf een mooi overzicht van het leven van zijn vriend (zie hieronder). En ds. Ari van Buuren, voormalig geestelijk verzorger van het UMC en voorzitter van United Religions Initiative, riep enkele bijzondere momenten van samenwerking in herinnering.
Het tweede, islamitische, deel van de plechtigheid stond onder leiding van Alaeddine Touhami van het Huis van Vrede in Almere. Toen hij begon met het zingen van de gebeden sloten steeds meer mannen zich bij hem aan. En al zingend gingen zij daarna de aanwezigen voor in een lange stoet naar het geopende graf. Nog steeds onder gezang namen de mannen beurtelings schoppen ter hand om de kist, nadat hij was neergelaten, helemaal te begraven.
Hamzeh Zeid Kailani heeft geen gemakkelijk leven gehad, geboren als hij was in 1933 in Acre, Palestina, nu het noorden van Israël. Met zijn familie week hij uit naar Nabloes en omgeving. Op tijdelijke basis kwam hij in 1964 als tolk mee met een groep Palestijnen die bij een Nederlands bedrijf kwam werken. Door de 6-daagse oorlog met Israël kon hij niet meer terug. Noodgedwongen bleef hij hier en ging aan het werk bij de Utrechtse Stichting Kerk en Buitenlanders, waarvan hij een van de oprichters was. Hij maakte zich sterk voor de Universal Peace Federation.
Op vrijwillige basis werkte Hamzeh als imam voor moslim gedetineerden in gevangenissen en huizen van bewaring. Voor islamitische geestelijk verzorging was toen nog niets geregeld. Hij kreeg meestal niet meer dan een reiskostenvergoeding en 10 gulden als de directeur daarvoor een potje had. Tenslotte kreeg hij een bescheiden aanstelling bij het bekende politiebureau Warmoesstraat in Amsterdam waar hij als imam en tolk fungeerde voor mensen die door de politie werden aangehouden, maar van wie men niet goed wist wat ermee moest gebeuren.
In 1974 heeft zijn vrouw Zahera die in Jordanië was gaan wonen, zich met hun dochter Arab weer bij hem kunnen voegen. Hun tweede dochter Tamara werd geboren. In 2002 is Zahera overleden en op deze zelfde begraafplaats waar wij vandaag zijn, begraven. Daarna is hij grootvader geworden van een kleindochter en twee kleinzoons.
Vlammend betoog
Toen zijn moeder overleed en hij haar wilde begraven, kreeg hij daarvoor geen toestemming van de Israëlische regering. Zijn verzoek werd gesteund door verschillende kerken, maar Israël wilde geen uitzondering maken. Palestijnen uit het gebied dat in de oorlog werd bezet, kregen nooit toestemming daarheen terug te keren. Pas later toen hij de Nederlandse nationaliteit en een Nederlands paspoort kreeg, heeft hij zijn familie in Nabloes kunnen bezoeken. Toen is hij ook een keer naar zijn ouderlijk huis in Acre gegaan. Hij werd daar vriendelijk ontvangen door de bewoners. Omdat de regering het huis onteigend had, kon hij er geen enkel recht meer op laten gelden. ‘Ik was niet boos op de bewoners, die het huis toegewezen hadden gekregen, maar wel op de regering van Israël,’ zei hij later.
In 1993 verscheen zijn boek Kernmomenten in de islam - bouwstenen voor een dialoog tussen moslims en christenen. (Uitgever Gooi en Sticht).
Zo'n 25 jaar geleden hield Hamzeh een inleiding voor de Utrechtse gespreksgroep van Morele Herbewapening, nu Initiatives of Change (IofC) geheten. Hij hield een vlammend betoog over het lot van de Palestijnen en de geringe steun die zij kregen van Nederland en het hele Westen. Er volgde een open gesprek. Na afloop zei Hamzeh dat het de eerste keer was dat Nederlanders hem hadden laten uitpraten. Als hij kritiek had op Israël en Nederland, had men hem altijd onderbroken en direct tegengesproken. Daarom nam hij de uitnodiging aan om deelnemer aan de gespreksgroep te worden en dat is hij zolang het mogelijk was, altijd gebleven. Regelmatig nam hij actief deel aan het werk van Initiatives of Change in Nederland.
Lintje
In het internationale conferentiecentrum van IofC in Caux in Zwitserland werkte hij tussen 2002 en 2008 mee aan conferenties die tot doel hadden de tegenstellingen tussen religies en culturen te overbruggen, opdat religies partners zijn in het brengen van vrede. Kailani deelde daar zijn ervaringen met de dialoog met andersdenkenden. Verschillende keren leidde hij in Caux een interreligieuze viering samen met ds. Ari van Buuren, toen geestelijk verzorger in het UMC en vandaag hier aanwezig. Dit waren hoogtepunten in de conferenties. Daarin gingen aanhangers van verschillende religies voor in gebed, zang of meditatieve tekst. Hamzeh zong een keer een soefilied voor, dat daarna door alle aanwezigen werd gezongen.
Tijdens de conferentie in 2003 werd de Nederlandse delegatie uitgenodigd voor een bezoek aan Zweden, dat in april 2004 plaatsvond. De Zweedse gastheren en –vrouwen, leden van twee Lutherse kerkenraden, wilden leren van de Nederlandse ervaringen met de interreligieuze dialoog. Hamzeh kon hen hierin adviseren.
In 2009 ontving Hamzeh de Koninklijke onderscheiding van Ridder van Oranje Nassau. Burgemeester Aleid Wolfsen van Utrecht wees in zijn toespraak op de tientallen jaren dat Kailani zich in Nederland heeft ingezet voor een dialoog tussen moslims, christenen en joden. In de tijd van de komst van de eerste gastarbeiders was hij een van de oprichters van de Interkerkelijke Stichting Kerk en Buitenlanders (ISKB). Ook refereerde de burgemeester aan verschillende andere initiatieven waarbij hij zich had aangesloten, zoals Initiatives of Change (IofC), die alle ten doel hebben om die dialoog verder inhoud te geven en in praktijk te brengen. ‘U bent er altijd op uit begrip tussen mensen te kweken.’
Bruggenbouwer
Regelmatig heeft Hamzeh lezingen gehouden over de islam. Jonge moslims vroegen hem in het Nederlands met hen te spreken en hen te helpen als moslims in een moderne samenleving te leven. Hij bleef tot het laatst in contact met jonge moslims die zich verdiepen in de oude islamitische traditie. Zij zijn verenigd in de AISA (Association Internationale Soefi Alawiyya). Zij bestuderen werken van de Arabische moslimgeleerde Rumi en hij vertaalde van te voren diens gedichten vanuit het klassieke Arabisch.
Hij steunde het positieve geluid van de bekende katholieke theoloog professor Hans Küng. (Deze hield een lezing tijdens een conferentie in Caux in 2005, waar Kailani ook aan deelnam. Küng zette daarin uiteen hoe mensen komend uit verschillende levensbeschouwelijke achtergrond elkaar zouden kunnen vinden in een gezamenlijke ethiek. hdp) Küng zei: ‘Er is geen vrede in de wereld mogelijk zonder vrede onder de godsdiensten.’ Daar stond Hamzeh achter. Volgens hem moet dit de basis zijn waarop mensen aan de dialoog willen gaan werken. Hij rekende erop dat positieve hoogstaande theologen aan beide kanten elkaar zullen vinden en een start willen maken met zo'n dialoog.
Hamzeh kwam vaak aan het woord in de media. Het laatst was hij nog te zien voor EO-TV in Tijs en Ramadan deze zomer. Sommigen vonden hem te fel en te kritisch. Anderen vonden dat hij teveel contact had met andersgelovigen. Maar hij bleef als bruggenbouwer een eigen koers varen. Willem Jansen, programma coördinator van IofC en studentenpredikant in Den Haag schreef: ‘Hij was een groot voorvechter van de dialoog, een vastberaden maar mild persoon.
Hamzeh, dank voor je vriendschap en strijdlust, Rust in vrede.
Aad Burger