'Hoe zorgen we voor een open en eerlijk dialoog?'

De training tot Keti Koti dialoogbegeleider

Er staan 8 online trainingsavonden op het programma voor zo’n 15 zwarte en witte Haagse deelnemers. Wij worden meegenomen in de principes van een dialoog voeren, thema’s bepalen en dialoogvragen formuleren waarin zowel zwart als wit zich herkent. We praten bewust over ‘zwart’ en ‘wit’ vanwege gelijkwaardigheid. ‘Blank’ zou een te positieve connotatie hebben en de omschrijving ‘mensen van kleur’ betreft een veel grotere groep dan alleen de nazaten van slaven en slavenhouders. Dit inzicht is voor mij juist de reden om mee te doen aan deze dialoogtraining. Hoe gaan we dit pijnlijke onderwerp op een respectvolle en verbindende manier met elkaar bespreken? Hoe zorgen we voor een open en eerlijke dialoog?

Tijdens de training worden we vanaf het begin meteen geconfronteerd met vaste regels die niet onderhandelbaar zijn en het blijkt dat zwarte deelnemers vaker aan het woord gelaten worden. Ook vertellen een aantal zwarte deelnemers een aantal praktijkvoorbeelden van discriminatie die zij anno nu mee gemaakt hebben. Hele vervelende verhalen. Waarom doen wij dit elkaar toch aan? Ook hoor ik voorbeelden waarbij ik twijfel of dit nu echt door de zwarte huidskleur komt, maar helaas is er geen tijd om hierover verder met elkaar te praten. Iets wat ik wel graag zou willen. Ik betwijfel of dit wel de juiste manier is om een open dialoog te voeren.

Deze weken maken veel emoties bij mij los en mijn gedachten schieten alle kanten op. Van schaamte over wat wij witten allemaal gedaan hebben. Ik vraag me ook af: heb ik hier zelf schuld aan? Af en toe voel ik ook irritatie. Waarom blijven de zwarten zo in de slachtofferrol zitten? Gelukkig heb ik in 2019 ook een Keti Koti dialoogtafel mogen meemaken. Ik ben erg positief over de opbouw van die dialoogsessie en de mooie verbinding die toen tot stand kwam. Tijdens de trainingsweken hou ik deze ervaring in gedachte en leer ik de andere deelnemers beter kennen. Buiten de training om heb ik ook contact met een paar medecursisten om toch de dialoog voort te zetten. Ik merk dat we ook echt verder met elkaar willen praten op een gelijkwaardige manier.

Bezoek aan de slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum

Op 30 juni 2021 bezoek ik de slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het is een zeer indrukwekkende tentoonstelling, waarin de persoonlijke verhalen van 10 mensen via de audiotour wordt verteld. Ook worden verschillende voorwerpen en schilderijen getoond tijdens de tour. Vooral deze combinatie van gesproken woord met persoonlijke anekdotes en de verschillende beelden brengt het verleden heel dichtbij. Wat een afschuwelijke ervaringen hebben de mensen daar mee gemaakt!

Vooral het verhaal van slaaf Tula komt bij mij binnen. In dit verhaal wordt verteld dat slaven, wanneer zij terugkwamen van werk op de suikervelden, de namen van hun kinderen riepen. Ze raakten in paniek als deze kinderen niet meteen reageren. Het kwam namelijk regelmatig voor dat de slavenhouder de kinderen van de slaven doorverkocht. Als slaaf kon je hier niets tegen doen. Het idee dat jouw kinderen plotseling kunnen verdwijnen, hoe je machteloos moet toekijken en met dit verlies verder moet leven, schetst voor mij een duidelijk beeld van ‘iemands bezit zijn’. Hoezo mensenrechten?

Theatervoorstelling Koken voor Tjampakka

Tijdens de terugreis is iedereen een stuk stiller in de bus. Na het bezoek aan het Rijksmuseum gaan we terug naar Den Haag voor het volgende programmaonderdeel, een theatervoorstelling genaamd Koken voor Tjampakka. Eigenlijk is het een maaltijd en een voorstelling ineen, waarin (culinaire) geschiedenis, muziek, gastronomie, taal en wetenschap samensmelten tot een fantastisch avondprogramma.

Muziektheatergezelschap De Veenfabriek vroeg componist/muzikant Bastiaan Woltjer en culinair storyteller Maureen de Jong om samen met drie jonge acteurs te onderzoeken hoe muziektheater te maken met als thema slavernij en het koloniale verleden.

Over Tjampakka

Tjampakka is een personage uit het toneelstuk ‘Kraspoekol; of de Slaaverny’ (1800) van Dirk van Hogendorp. Het toneelstuk gaat over de droevige gevolgen van een te verregaande strengheid tegen de Slaven. Het klaagt de slavernij aan, die op dat moment nog bestond in Indië. Het stuk kende tot op heden slechts één opvoering. Op 20 maart 1801 was het stuk te zien in de Haagse Schouwburg, maar moest vroegtijdig worden gestaakt wegens toenemend tumult in de zaal. Van Hogendorp zelf kwam later terug op zijn eervolle standpunten. Later profiteerde hij zélf van de slavernij en bleek hij toch niet zo’n grote voorvechter te zijn voor de afschaffing van de slavernij.

Keti Koti Dialoogtafel 2021

Ook dit jaar werden Keti Koti Dialoogtafels georganiseerd in Theater aan het Spui in Den Haag. Vanwege de coronamaatregelen met minder deelnemers en op gepaste afstand. Met vers getrainde dialoogbegeleiders vieren we de afschaffing van de slavernij. Er worden prachtige liederen gezongen door het Bromelia koor in Creoolse klederdracht, we eten we de traditionele slavenmaaltijd Heri. Heri is een traditionele maaltijd die op de plantage is ontstaan en bestaat uit een in één pan gekookte maaltijd met cassave, zoete aardappelen, bakkeljauw (gezouten en gedroogde vis), bakbanaan, gekookt ei en kousenband. We delen onze persoonlijke ervaringen met het thema ‘Buitensluiten en Erbij horen’ aan mijn tafel. Er is een open en respectvolle sfeer vanaf het moment dat ik mijn tafelgenoten (2 zwarte en 2 witte deelnemers) welkom heb geheten. De zwarte deelnemers vertellen ons dat zij vaker te maken hebben met discriminatie uit de eigen zwarte gemeenschap dan uit de witte gemeenschap! Daar willen we allemaal meer over weten, want dat had ik zeker niet verwacht op een avond zoals deze. Tijdens deze avond proberen we juist meer verzoening tussen zwart en wit te creëren door het uitwisselen van perspectieven.

Keti Koti Dialoogviering 2021 in Theater aan het Spui in Den Haag

Ik ben erg verbaasd over deze verhalen en ze lijken best veel op mijn persoonlijke ervaring als wit, bevoorrecht kind. Ik ben opgegroeid in Amsterdam Slotermeer, een multiculturele wijk waar mijn ouders een buurtsupermarkt hadden en waar ik samen met mijn 3 broers woonde. Links woonden onze Marokkaanse buren en rechts onze Indonesische. Boven ons woonde een wit echtpaar met hun geadopteerde dochter uit Sri Lanka.

Als ik naar mijn basisschool wandelde, dan liep ik altijd door een straat waar een Surinaams gezin woonde met een dochter van mijn leeftijd. Nieuwsgierig als ik ben, keek ik enthousiast naar haar. Dit had ik beter niet kunnen doen! Zodra zij mij zag kwam ze gillend naar mij toe gerend om mij weg te schoppen en te slaan, want ik hoorde hier niet. Haar moeder, broers en zussen stonden lachend toe te kijken. Vluchtend maakte ik dat ik weg kwam, al begreep ik niet wat ik verkeerd gedaan had. Dit overkwam mij iedere keer als ik door ‘haar’ straat liep. Als ik vroeg waarom zij mij sloeg, dan kreeg ik geen antwoord. Het enige wat zij zei was ‘weg jij, weg jij’. Dus ging ik deze straat vermijden. De enkele keer dat ik het toch probeerde (dit was nu eenmaal de kortste route naar school) gebeurde het weer.

Een aantal jaren gingen voorbij en vol enthousiasme ging ik naar de middelbare school. Op mijn eerste schooldag stapte ik nietsvermoedend mijn nieuwe klas in. Wie zat daar tot mijn schrik? Het Surinaamse meisje! Mijn hartslag steeg en ik voelde de angst in mijn hele lijf. Ik wist me geen raad. Tijdens de eerste pauze verzamelde ik alle moed en ben ik naar haar toegegaan. Ik heb mij voorgesteld en gevraagd of ze mij herkende. Dat deed ze. Op de vraag waarom zij mij altijd schopte en sloeg, zei ze dat ze dit eigenlijk ook niet wist. We hebben toen afgesproken dat we elkaar niet meer zouden slaan en schoppen en dat we gewoon normaal met elkaar om zouden gaan. Dat is ons gelukt. Helaas veranderde zij gedurende het schooljaar van school en heb ik haar nooit meer gezien. Vergeten ben ik haar nooit en ik vraag mij regelmatig af hoe het nu met haar gaat en in hoeverre het slavernijverleden in haar familie een rol speelde.

Door dit voorval en mijn vriendschappen met Surinaamse mensen besef ik dat het belangrijk is om te luisteren naar elkaars verhalen. Ik ben ervan overtuigd dat er hoop is zolang wij, zwart én wit, open, eerlijk en in verbinding met elkaar willen werken aan een betere toekomst voor ons allemaal. We zijn tenslotte allemaal gelijk en hele gewone mensen.

Door Elly Stigter (verslag en foto’s)