Over Racisme op Rosslyn Academy
In een van mijn lievelings tv-series ‘How I met your Mother’ is er een prachtige aflevering waarin een hechte groep vrienden het fenomeen ervaren van ‘Het gebroken glas’. Dit fenomeen heb ik de laatste weken ook gevoeld, niet binnen mijn vriendengroep, maar door de Black Lives Matter beweging. Dit heeft duidelijk wat uitleg nodig.
In de aflevering waar ik op doel zijn alle vrienden een beetje geïrriteerd en ontstaat er een discussie tussen twee vrienden Ted en Robin. Tijdens de woordenwisseling in de keuken maakt Robin de opmerking dat Ted constant iedereen en alles corrigeert. Na die opmerking wordt de hele groep in beeld gebracht en blijft het even stil, terwijl iedereen bedachtzaam naar boven kijkt. Dan gebeurt het: boven iedereens hoofd klinkt het geluid van glas dat breekt. ‘Dat is echt zó waar! Hoe heb ik dat nog niet eerder opgemerkt! Waarom doe je dat altijd?!’, roept iedereen door elkaar heen. Gedurende de rest van de scène gaan ze iedereen langs. De een eet onsmakelijk, de ander gebruikt telkens hetzelfde stopwoordje, een vriendin neemt steeds irritante dates mee naar huis, enzovoorts. Na iedere ontdekking klinkt het geluid van brekend glas boven het hoofd van de vrienden.
Het lijkt erop dat het glas dat brak boven de hoofden van de vrienden symbool stond voor het beeld dat ze hadden van elkaar. Zodra ze erop werden gewezen dat het beeld niet klopte, viel het plotseling in duigen.
Naarmate de dagen vorderden, lang nadat de discussie voorbij is, blijkt echter dat deze gewoontes van ieder individu ondragelijk zijn omdat er nu op wordt gelet! Het glas was gebroken. En gebroken glas kon niet meer gemaakt worden, hoeveel ze ook zouden willen dat het veilige glas nooit was aangeraakt.
----
Van 2009-2014 (9e tot 14e levensjaar) heb ik samen met mijn familie in Kenia gewoond omdat mijn ouders uitgezonden waren door Kerk in Actie. Tijdens deze periode ging ik naar de Rosslyn Academy, een Amerikaanse internationale evangelisch-christelijke middelbare school. Deze school in Nairobi, Kenia, herbergde leerlingen uit 46 landen. Van de leerlingen was ongeveer 40% wit en 60% had een andere huidskleur, waarbij de leiding van de school grotendeels bestond uit witte Amerikanen. Op Rosslyn Academy heb ik een geweldige tijd beleefd. Ik was gezegend met een hechte groep vrienden afkomstig uit heel de wereld, ik kon elke sport beoefenen en ieder instrument uitproberen en ik ging op indrukwekkende schoolreizen. Ik ben immens dankbaar dat ik op die school heb mogen zitten en heb erg goede herinneringen aan de medeleerlingen en docenten.
Nu ben ik alweer 5 jaar terug in Nederland, maar ik zit nog wel in een facebookgroep waar oud-docenten en oud-leerlingen ideeën en informatie kunnen uitwisselen. Aangezien de school ten diepste Amerikaans was, zal het u niet verbazen dat daar nu veel verhalen worden uitgewisseld met betrekking tot racisme en ‘white privilege’. Ik zie nu dag in, dag uit steeds meer verhalen geplaatst worden van zwarte oud-leerlingen die hun vervelende ervaringen met racisme en zelfs trauma’s opgelopen op Rosslyn Academy kwijt willen. Het gaat zelfs zo ver dat docenten van wie ik echt fan was bij naam worden genoemd in verhalen waarin ze zwarte leerlingen oneerlijk en racistisch behandelden. Deze zwarte oud-leerlingen bleken dus helemaal niet zulke positieve herinneringen te hebben aan de school en de docenten van wie ik zo hield.
Ik had in de loop der jaren een bepaald veilig en fijn beeld van de docenten en de school opgebouwd. Met toenemende verbazing en zelfs boosheid heb ik de afgelopen dagen verhalen gelezen die dit beeld in duigen heeft doen vallen. Er heerst bij mij een grote tweestrijd. Aan de ene kant heb ik enorme moeite om te geloven dat deze docenten de bizarre uitspraken en racistische uitlatingen hebben gedaan. Deze passen totaal niet bij die mensen die ik zo hoog had zitten. Aan de andere kant zie ik, nu het glas eenmaal is gebroken, wel dat sommige herinneringen die ik heb niet zo rooskleurig zijn als ik dacht. Het bestuur van de school was inderdaad gedomineerd door blanke mannen. De zwarte mensen schopten het niet hoger dan assistent-docent. In sommige lessen die ik kreeg werden inderdaad dingen gezegd die voor zwarte mensen discriminerend en neerbuigend waren. Vijf jaar na terugkomst uit Kenia kan ik door de scherven van mijn beeld van Rosslyn kijken en zien dat de discriminatie die in de absurde verhalen beschreven wordt best wel eens op mijn Rosslyn Academy hebben kunnen gebeuren.
Hoe kan het dat ik mij als het jonge, witte kereltje alleen maar gesteund en geliefd heb gevoeld op die school in Kenia, terwijl kinderen met een andere huidskleur nu komen met verhalen vol pijn door racisme en discriminatie? Misschien is dát dan die ‘white privilege’ waar ik nu steeds over hoor. Natuurlijk kan men sceptisch zijn en gaatjes prikken in de talloze lastig te bewijzen verhalen van deze mensen, als je het over je hart krijgt. Echter, het feit dat mijn liefdevolle herinneringen (en die van meerdere witte vrienden die ik ken van Rosslyn) bijna zonder uitzondering loodrecht staan op de traumatische herinneringen van mijn zwarte medeleerlingen, duidt volgens mij toch zeker wel op een verschrikkelijk probleem in dat systeem.
En dan toch blijft het bij mij knagen dat de docenten die mij hebben gevormd met naam en toenaam keihard worden beschuldigd van racisme door de leerlingen die zij doceerden, jaren na dato. Is dit de manier om systematisch racisme aan te pakken? Wat is mijn rol in dit systeem? Als stil zijn wordt gezien als medeplichtigheid, wat moet ik dan doen en laten om dat systeem te veranderen? Wat is eerlijk en wijs om te doen met deze ongelofelijk complexe problematiek die eeuwen bestrijkt? Dit zijn vragen waar ik nog geen antwoord op heb, maar wel mee worstel. Ik hoop in ieder geval dat dit worstelen, nadenken en bespreken al wel een stap is in de goede richting.
In de aflevering van ‘How I met your Mother’ werd het beschermende glas van naïviteit over de anders storende gewoontes gebroken. Dit kon niet meer hersteld worden, en dat deed pijn. Maar naarmate het verhaal vorderde realiseerde de vrienden dat de vriendschap die ze hadden veruit de gekke gewoontes overschaduwde. Ze konden elkaars gekte tolereren en zelfs waarderen, en ze hielden van elkaar op een puurdere manier.
Hoe apart deze parallel ook klinkt, ik voel de pijn en het ongemak van het gebroken glas. Het is vervelend om een nieuwe schaduwkant te zien van de herinneringen die mij maken tot wie ik ben. Maar nu dat glas toch gebroken is ga ik mijn uiterste best doen om die waarheid te begrijpen, een plaats te geven en ernaar te handelen. Ik hoop dat mensen na de pijn van de uiteenspattende scherven elkaar weer tegemoet kunnen komen in een betere wereld waar mijn prachtige school voor iedereen prachtig kan zijn.
Floris Joziasse
Link naar het fragment van How I met your Mother: https://www.youtube.com/watch?v=wbmW_Z1oPJw