Om haar pols draagt Christina Wambrauw de armband van haar oma. Ze doet hem nooit af. Het dierbare sieraad symboliseert Christina’s achtergrond en de band met haar familie. ‘Mensen kunnen mij herkennen aan deze armband’, vertelt Christina. ‘Op Biak ziet men meteen dat ik een Biakse vrouw ben.’
Het eiland Biak, waar Christina’s ouders vandaan komen, behoort tot de Indonesische provincie Papoea. Toch identificeert Christina zich niet slechts als een Papoease of Biakse vrouw. Haar identiteit, benadrukt ze, is complexer. ‘Ik ben een Nederlandse, een Biakse, een Friezin, èn een Nederlandse Papoea’, zegt ze. Via Zoom sprak Christina openhartig met mij over haar multiculturele achtergrond, de Papoea gemeenschap in Nederland en het debat over het koloniale verleden.
In 1957 kwam Christina’s vader na een moeilijke jeugd als wees terecht in Nederland. Haar moeder volgde enige tijd later. Veel Papoea’s kwamen naar Nederland om te studeren met de wens om Papoea op te bouwen na de onafhankelijkheid. Hun toekomstplannen werden gedwarsboomd, toen de door Nederland beloofde onafhankelijkheid uitbleef. Indonesië zou voortaan West-Papoea besturen zonder autonomie toe te kennen aan de inheemse bevolking. De onderdrukking van de Papoea’s gaat gepaard met grove mensenrechtenschendingen. Hun verzet wordt door de Indonesische autoriteiten bestreden met buitensporig geweld, zoals het Papoea dossier van Amnesty in detail beschrijft.
Niet gediscrimineerd, maar wel anders
Christina’s ouders bleven dus in Nederland wonen, en in 1976 werd Christina geboren in Friesland. ‘Mijn vader zei weleens: “Je hebt een kleurtje, dus je zult dubbel zo hard moeten werken om jezelf te bewijzen.” Toch ben ik niet opgevoed met wrok, of een aversie tegen de Nederlandse cultuur. Ik heb zelf ook altijd de drive gehad om te presteren. Ik wilde absoluut niet het zielige meisje zijn met de ouders die hier zijn gekomen.’ Over haar jeugd in Friesland vertelt Christina dat ze daar nooit gediscrimineerd is vanwege haar huidskleur. ‘Maar ik voelde me wel anders’, zeg ze. ‘Niet alleen Fries.’
Christina’s bewustwording van ‘de ander’ vormde deels de inspiratie voor haar carrière. Ze volgde een prestigieuze vertaalopleiding Japans-Engels in Maastricht, en bracht haar afstudeerfase door in Kyoto. Nu is Christina werkzaam bij een Japans bedrijf. Ook is ze is al enige tijd betrokken bij Initiatives of Change. In 2002 werd Christina gevraagd om te komen vertalen tijdens een conferentie over conflicten en verzoening in het IofC conferentiecentrum in Caux, Zwitserland. Een delegatie uit West-Papoea nam hieraan deel. Christina is ook lid geweest van het IofC bestuur, en ze heeft deelgenomen aan het Creators of Peace initiatief.
Nederlander zijn, en je toch verbonden voelen en identificeren met je multiculturele roots. Het is een thema dat als een rode draad door Christina’s verhaal loopt. Maar deze multiculturele identiteit moeten we niet stereotyperen, waarschuwt Christina. Ze benadrukt dat zwarte Nederlanders onderling uiteenlopende ervaringen en ideeën kunnen hebben. ‘Soms verwacht men dat je redeneert vanuit een bepaald perspectief, omdat dat perspectief wordt geassocieerd met jouw culturele achtergrond’, vertelt Christina. ‘Dat vind ik vervelend. Ik begrijp dat sommige mensen zich ongemakkelijk voelen door Zwarte Piet, al ben ik er zelf niet tegen. Daar heeft niet iedereen begrip voor.’
Complexe achtergrond
Christina vertelt verder over het proces van bewustwording, haar roots en het koloniale verleden. Enkele jaren geleden raakte Christina oververmoeid. Zij ervoer als fanatieke sporter en vooruitstrevende professional veel prestatiedruk. Daarom boekte ze voor haar herstel een reis naar de Seychellen. De Seychellen zijn een onafhankelijk staat en eilandengroep in de Indische oceaan. De Papoea’s en de Seychellers delen een gemeenschappelijke etnische achtergrond. ‘Ik viel daar niet op’, vertelt Christina. ‘En ik had veel tijd om na te denken, ook over het verleden. Ik zag gelijkenissen tussen de Seychellers en mijzelf, en ik voelde me dichter bij mijn eigen roots.’
Anderen hebben ook bijgedragen aan Christina’s kijk op haar complexe familiegeschiedenis. Haar moeder had geleden aan een postnatale depressie, een moeilijk besef dat voor Christina pas later kwam. Haar vader heeft gepoogd twee Papoea kampen met elkaar te verzoenen, maar hij verloor zijn interesse in deze kwestie toen de verzoening uitbleef. Toen Christina’s vader overleed waren beide kampen aanwezig bij zijn begrafenis. Een bijzonder moment, omdat haar vader toch erg geliefd bleek onder beide kampen. ‘Ik kwam terug van de Seychellen, en zocht daarna de begeleiding van een persoonlijke coach. Toen zij mijn verhaal en dat van mijn ouders hoorde, benoemde ze de complexiteit van mijn achtergrond. Zij, een Nederlandse, was de eerste die dat zo erkende. Door die erkenning landde het besef ook bij mij.’
Erkenning koloniale verleden
Waarom is het zo moeilijk om erkenning te krijgen voor het koloniale verleden? Het is een vraag die centraal staat in het nationale debat. Ook Christina heeft moeite met deze discussie. ‘Ik vind het lastig om over het koloniale verleden te praten, over deze zwarte bladzijden uit de Nederlandse geschiedenis’, zegt Christina. ‘Je stuit toch al gauw op weerstand. Er is weleens tegen mij gezegd: “ja, maar het is toch allemaal al verleden tijd?” En dan denk ik: voor jou is het geschiedenis, maar voor mij is het mijn leven.’ Ook denkt Christina dat het vermijden van verantwoordelijkheid en betweterigheid ingebakken zitten in de Nederlandse cultuur, met name in de werk- en politieke cultuur. Ze verwijst hierbij naar de toeslagenaffaire en Rutte’s reactie op het recente notulen-lek. ‘De beroemde Nederlandse directheid is selectief. Over bepaalde dingen praten we niet zo graag. Het vermijden van verantwoordelijkheden zie ik overal. Iemand wordt aangesproken op een fout en zegt gelijk: het is niet mijn schuld!’ Daarnaast pretenderen Nederlanders vaak overal verstand van te hebben en het beter te weten dan anderen.
Voor Nederlandse Papoea’s is het dubbel zo moeilijk om erkenning te krijgen. Zij zijn, zoals Christina het mooi verwoordt, een minderheid binnen een minderheid. De eigen opvoed- en zwijgcultuur, suggereert ze, versterkt die onzichtbaarheid. De schooluitval onder de Nederlandse Papoea’s is hoog, volgens Christina. ‘Er is sprake van een minderwaardigheidscomplex’, vertelt ze. ‘Maar de opvoeding speelt ook een rol. Veel Papoease ouders vertellen hun kinderen dat Nederland ons in de steek heeft gelaten in onze onafhankelijkheidsstrijd. Dat idee heeft een verlammend effect.’ Ze voegt eraan toe: ‘We zijn eerder geneigd tot zwijgen, omdat wij een gesloten groepscultuur hebben. Ook wordt onze onzichtbaarheid versterkt doordat Nederlanders onbekend zijn met de Papoea gemeenschap. Veel mensen denken al gauw dat we allemaal uit het Stenen Tijdperk komen.’
Armband als herinnering
De armband van haar oma herinnert Christina aan het verleden en haar roots. Godsdienst speelt ook een rol bij deze verbinding. ‘Wij hebben een eigen inheemse godsdienst, die naast het Christendom bestaat. Het is een vorm van animisme, die in veel inheemse culturen bestaat. Er wordt weinig over gesproken, maar die is er nog steeds. Het eren van de voorouders staat hierbij centraal in de Biakse cultuur. Nog steeds vraag ik mijn overleden oma om mij bij te staan. Wij geloven dat onze voorouders tussen ons en God staan. Zonder onze rituelen zullen we sterven, zoals we op Biak zeggen.’ Andere Papoea’s zoeken hun heil in vormen van zelfexpressie, zoals muziek. Christina’s achterneef is de bekende rapper Epo d'Fenomeno in Papoea, die het hiphop genre doorweeft met de Papoease cultuur. In zijn nummer Save Papua, dat ook te beluisteren is via Spotify, laat hij de jongerencultuur spreken waarin het onrecht jegens de Papoea’s op een uitgesproken manier aan de kaak wordt gesteld.
Shereen Siwpersad.