Zondag 22 september vierden we de VN-Dag van de Vrede. Meer dan 30 internationale en lokale organisaties in Den Haag openden hun deuren voor het publiek. Ook Initiatives of Change hield open huis. Op de Amaliastraat ging het in een mini-symposium over de geschiedenis en de toekomst van mensenrechten. Drie generaties gingen met elkaar het gesprek aan over een cultuur van menselijke waardigheid en mensenrechten voor ons nu en voor de generaties na ons. Over Hugo de Groot, de Haagse vredesconferenties en klimaat gerechtigheid, ging het. Over oorlog en vrede.
Oorlogen onontkoombaar
Precies 125 jaar geleden, in 1899, vond de eerst Haagse Vredesconferentie plaats. Het verhaal wil dat Den Haag sindsdien als internationale stad van vrede en recht te boek staat. Al eeuwen daarvóór zou de in Delft geboren en in Den Haag getogen Hugo de Groot de fundamenten leggen van het internationaal recht. Jan-Paul Heering, jurist bij de Hoge Raad en gepromoveerd op Hugo de Groot, legde ons uit dat voor ‘Grotius’ je er maar beter vanuit kunt gaan dat oorlogen er altijd zullen zijn. Je kunt de gevolgen van oorlog liever proberen te minimaliseren en dus met wetten proberen te reguleren: het oorlogsrecht. Bestaat er zoiets als een rechtvaardige oorlog?, vroeg hij aan zijn toehoorders.
Benjamin Duerr, Duits-Nederlands diplomaat en schrijver, nam de handschoen van Hugo de Groot en Heering op en vroeg zich hardop af: ‘zijn oorlogen inderdaad onafwendbaar?’ In zijn laatste boek De Droom van Den Haag, De Haagse vredesconferenties en het ontstaan van een nieuwe wereldorde gaat hij hier uitvoerig op in. Op de eerste Vredesconferentie in Den Haag pleitte de voormalig marineofficier en grondlegger van het internationaal humanitair recht, Alfred Mahan ervoor oorlogen, à la Grotius, met wetten te beteugelen. Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog. Deze oorlogsretoriek horen wij nu ook weer herhaaldelijk in het kader van de oorlogen aan de randen van Europa.
Bertha van Suttner, vredesactiviste
Duerr stelt tegenover het oorlogsrecht van Mahan, de vredesbeweging onder aanvoering van Bertha van Suttner. In haar boek De Wapens Neer streefde Van Suttner naar de afschaffing van de oorlog. Waarom lukte het wel de eeuwenlange slavernij af te schaffen en het kiesrecht voor vrouwen te regelen, vroeg zij zich af. Maar als het om gruwelijke oorlogen gaat, willen we die enkel aan juridische banden leggen in plaats van deze uit te bannen. Is de vredesbeweging naïef, romantisch en onrealistisch? Ook anno 2024 een actuele vraag. Verkiezen we net als aan het begin van de vorige eeuw de militarisering van de samenleving boven pacifisme?
Tempel van Vrede
Blijkbaar tegen de tijdgeest in, werd net voor de eerste wereldbrand, in 1913 het Haagse Vredespaleis geopend. In deze ‘Tempel van Vrede’ vonden later twee internationale gerechtshoven onderdak. ‘Vrede door Recht’, zo luidt nog steeds het motto van de Carnegie Stichting. Soms overstemd door het wapengekletter in onze wereld, buigen de 15 rechters van het Internationaal Gerechtshof zich nog dagelijks over het waarborgen van de menselijke waardigheid. Is dat tegen beter weten in, gezien de veel politieke wereldleiders het internationaal recht en de mensenrechten aan hun laars lappen?
Klimaatgerechtigheid
Niet als het aan Laurien van de World’s Youth for Climate Justice (WYCJ) ligt. Na Heering en Duerr kwam Laurien over mensenrechten en de klimaatcrisis te spreken. Zij wil het grootste probleem van de wereld neerleggen bij de hoogste rechter van de wereld. Klimaatverandering brengt volgens haar de universele mensenrechten direct in gevaar. Zo dreigt een eiland in de Pacific, Vanuatu, onder de zeespiegel te verdwijnen. Een groep studenten op dat eiland zien hun recht op leven, en daarmee hun recht op een veilige en schone omgeving, onderwijs etc. verloren gaan. Hun zaak leidde tot een wereldwijde beweging van jongeren, de WYCJ, die mensenrechten en klimaatgerechtigheid bij de hoogste rechter van het internationaal gerechtshof opeisen.
Wat als een noodkreet van een groepje studenten in de Pacific ontstond, leidde tot een wereldwijd netwerk. Zij kregen bij de VN-Veiligheidsraad meer dan de helft van alle landen ter wereld achter zich om een ‘Adviserende Mening’ (Advisory Opinion) bij het Vredespaleis te vragen. Hiermee is het de grootste zaak rond klimaatrecht ooit. Een zeer hoopgevend en toekomst openend initiatief. Op 2 december staan de eerste hoorzittingen op de agenda van het Internationaal Gerechtshof rond deze casus.
Humor als intergenerationele kracht
De drie inleiders gingen daarna met elkaar en met het publiek in gesprek. Heering zou de jongeren van het WYCJ graag helpen de relatie mensenrechten en klimaatrechtvaardigheid verder te doordenken. Een leerkracht op een basisschool vroeg de panelleden hoe zij alles wat zij over oorlog, vrede en mensenrechten gehoord had, de volgende dag op school zou moeten doorgeven. Het was inderdaad allemaal heftig en hoopvol tegelijk wat er die middag was langsgekomen. Humor is daarom misschien wel de belangrijkste kracht om onszelf en toekomstige generaties bij de les te houden.
Willem Jansen